Tôi tình cờ phát hiện trang web chuyên về gỡ lỗi và giả lập problemkaputt.de khi đang nghiên cứu lịch sử của thiết bị gian lận hiếm có Game Wizard. Trang web này chứa gần một ngàn trang chi tiết kỹ thuật về cách Super Nintendo (SNES) hoạt động. Khi tôi lướ qua dữ liệu gỡ lỗi, nó làm tôi nhớ về thời kỳ “Wild West” của các thiết bị sao chép đĩa và văn hóa trao đổi ROM vào những năm 1990. Thời điểm đó, những đĩa mềm chứa bản sao lưu game, các trình chỉnh sửa hex để sửa đổi ROM, và các mã gian lận dựa trên RAM đều là một phần không thể thiếu của cộng đồng game thủ ngầm.
Đó là một kỷ nguyên mà những hạn chế về phần cứng được coi là thử thách, chứ không phải là rào cản. Những game thủ muốn chơi các tựa game nhập khẩu, chỉnh sửa các trò chơi yêu thích của mình, hoặc lưu trữ cartridge dưới dạng kỹ thuật số phải dựa vào phần cứng lậu, các thiết bị tăng cường game và những sửa đổi tự chế. Các thiết bị gian lận và sao chép đĩa đã xóa nhòa ranh giới giữa việc dễ dàng truy cập và vi phạm bản quyền. Khi tiếp tục đọc qua trang web của problemkaputt.de, tôi nhận thấy những kết nối đáng ngạc nhiên giữa rất nhiều thiết bị này – chỉ một vài nhà sản xuất nước ngoài thực sự đã thống trị thị trường. Điều đó đã thúc đẩy tôi tổng hợp danh sách sáu danh mục phụ kiện game retro hấp dẫn này cùng một số ví dụ nổi tiếng nhất của chúng. Dù chúng được sử dụng để bảo tồn game, chỉnh sửa chúng hay phá khóa vùng, chúng đã để lại dấu ấn lâu dài trong lịch sử chơi game. Và theo nhiều cách, chúng đã mở đường cho các dự án homebrew hiện đại, đổi mới trình giả lập, bảo tồn game và kho ROM khổng lồ mà chúng ta có thể truy cập ngày nay.
6. Sự trỗi dậy của các thiết bị sao chép ROM (ROM-based Disk Copiers)
Bảo tồn, sao lưu và chỉnh sửa dữ liệu game
Vào giữa những năm 1990, các game cartridge gặp một vấn đề: chúng không dễ dàng sao chép. Không giống như đĩa DVD trong kỷ nguyên PlayStation, có thể được sao chép bằng các thiết bị ghi đĩa tiêu dùng, các game cartridge yêu cầu phần cứng chuyên dụng để trích xuất và lưu trữ dữ liệu. Đó là lúc các thiết bị sao chép đĩa dựa trên ROM ra đời. Những thiết bị này, chủ yếu được sản xuất tại Hong Kong, có thể sao chép ROM của một cartridge sang đĩa mềm, đĩa ZIP, hoặc sau này thậm chí là đĩa CD, cho phép người dùng sao lưu game của họ, tải chúng theo yêu cầu và đôi khi còn áp dụng các bản vá lỗi (cheat patches).
Các thiết bị như Super Wild Card, Super UFO và Game Doctor SF rất phổ biến đối với các chủ sở hữu Super Nintendo, trong khi Multi Game Hunter và Super Magic Drive hoạt động trên nhiều console khác nhau, bao gồm cả Sega Genesis. Nhiều thiết bị trong số này hỗ trợ các sửa đổi game cơ bản, chẳng hạn như kích hoạt tính năng gỡ lỗi hoặc bỏ qua khóa vùng. Chúng không được thiết kế để thay đổi thời gian thực, nhưng thường cho phép một số điều chỉnh trước khi khởi chạy game.
Đối với người chơi vào thời điểm đó, những thiết bị này vừa mang tính cách mạng, vừa gây tranh cãi và khó tiếp cận ở Mỹ. Chúng đã giới thiệu các tính năng như save states (lưu trạng thái), cartridge stacking (ghép nối nhiều cartridge), và thậm chí cả bản vá dịch thuật, nhưng chúng cũng góp phần thúc đẩy một làn sóng rộng khắp trong ngành công nghiệp game nhằm áp đặt các biện pháp bảo vệ chống sao chép nghiêm ngặt hơn. Tất nhiên, các thiết bị sao chép dựa trên ROM chỉ là khởi đầu – mọi thứ trở nên thú vị hơn khi các thiết bị sao chép bắt đầu hoạt động một cách linh hoạt với bộ nhớ của console.
5. Thiết bị sao chép RAM (RAM-based Disk Copiers) – Một tầm cao mới
Sửa đổi game trực tiếp và các công cụ phát triển ẩn
Không giống như các thiết bị sao chép ROM, vốn chỉ sửa đổi game trước khi chúng được tải, các thiết bị sao chép đĩa dựa trên RAM có cách tiếp cận mạnh mẽ hơn. Những thiết bị này tải game vào bộ nhớ một cách linh hoạt, cho phép thay đổi tức thì, gian lận thời gian thực và các công cụ gỡ lỗi mà thông thường chỉ dành cho các nhà phát triển.
Doctor V64 và CD64 dành cho Nintendo 64 là những ví dụ về các thiết bị này, chúng tải ROM từ đĩa CD vào bộ nhớ hệ thống mở rộng. Không giống như các cartridge truyền thống có dữ liệu ROM cố định, các thiết bị sao chép dựa trên RAM có thể chèn các sửa đổi trong khi game đang chạy, cho phép sử dụng mã gian lận, điều chỉnh hiệu suất và thậm chí cả các công cụ gỡ lỗi không chính thức. Một số thiết bị, như Mr. Backup Z64, thậm chí còn hỗ trợ các hình thức save states ban đầu – một đổi mới mà sau này sẽ trở thành tiêu chuẩn trong giả lập.
Những thiết bị sao chép này không chỉ dành cho những người đam mê game; chúng còn là công cụ thiết yếu cho các nhà phát triển homebrew và những hacker game đời đầu. Những thiết bị này không mấy dễ tiếp cận ở các thị trường phương Tây. Ý tưởng trực tiếp viết lại mã game khi khởi động bắt đầu phổ biến hơn một chút khi các thiết bị gian lận dựa trên ROM xuất hiện.
4. Thiết bị gian lận ROM (ROM Cheat Devices) trở nên phổ biến
Cách phổ biến nhất để “phá đảo” game
Trước khi các thiết bị gian lận dựa trên RAM như Game Shark xuất hiện, các thiết bị gian lận ROM là công cụ được ưa chuộng để hack game. Những thiết bị này hoạt động bằng cách chặn các lệnh game khi khởi động và thay thế chúng bằng mã đã được sửa đổi. Điều đó có nghĩa là bạn có thể bắt đầu một game với mạng sống vô hạn, đạn dược không giới hạn hoặc kích hoạt các tính năng gỡ lỗi – nhưng bạn không thể thay đổi mã một khi game đã chạy.
Game Genie là thiết bị nổi tiếng nhất trong số này, nhưng những thiết bị khác như X-Terminator, Game Wizard và Gold Finger cũng tuân theo nguyên tắc tương tự. Không giống như các thiết bị gian lận dựa trên RAM sau này, chúng hoạt động bằng cách sửa đổi dữ liệu ROM trước khi thực thi, nghĩa là chúng có phạm vi giới hạn hơn nhưng vẫn cực kỳ mạnh mẽ. Các thiết bị như Game Wizard và X-Terminator cũng là những ví dụ ban đầu về việc phá khóa vùng của nhà sản xuất để chơi các game nhập khẩu.
Mặc dù có những hạn chế, các thiết bị gian lận dựa trên ROM đã đặt nền móng cho các công cụ hack thời gian thực, mà sau này sẽ cho phép sửa đổi trong game.
3. Thiết bị gian lận RAM (RAM Cheat Devices) thay đổi mọi thứ
Hack thời gian thực và tùy chỉnh game
Vào giữa đến cuối thập niên 90, các thiết bị gian lận dựa trên RAM đã đưa mọi thứ lên một tầm cao mới. Những thiết bị này cho phép người chơi quét bộ nhớ đang hoạt động, tìm các giá trị game cụ thể (như máu hoặc tiền tệ) và thay đổi chúng ngay lập tức. Chúng không chỉ dùng để điều chỉnh độ khó – chúng còn cho phép người chơi tạo ra những trải nghiệm mới, phá vỡ cơ chế game và thậm chí truy cập nội dung ẩn.
Game Shark và Pro Action Replay là những tên tuổi lớn nhất trong lĩnh vực này. Những thiết bị này có thể liên tục sửa đổi RAM khi game đang chạy, nghĩa là các hiệu ứng như máu vô hạn, nhân bản vật phẩm hoặc dịch chuyển cấp độ có thể được bật tắt trong thời gian thực.
Nhưng đây không phải là những phụ kiện duy nhất hack game ở cấp độ phần cứng – một số thiết bị còn vượt xa khả năng mở khóa vùng và gian lận thông thường.
2. Bộ chuyển đổi và adapter game mở khóa thư viện game mới
Phá khóa vùng và khả năng tương thích đa console
Khóa vùng luôn là một vấn đề khó chịu đối với game thủ, nhưng các adapter dựa trên phần cứng đã cho phép người chơi bỏ qua chúng một cách dễ dàng. Các thiết bị như Honey Bee và Universal Adapter của Datel đã giúp người chơi có thể chơi các game Super Famicom của Nhật Bản trên một SNES tiêu chuẩn bằng cách chiếm quyền điều khiển chip khóa CIC của một game được cấp phép để tải một game khác.
Super 8 và Tristar 64 mặt khác là những add-on không được cấp phép do Future Laboratory sản xuất tại Hong Kong. Super 8 cho phép người dùng chạy game NES và Famicom trên SNES, trong khi Tristar 64 có hai cổng cartridge được thiết kế để chấp nhận game NES và SNES. Các thiết bị này không chạy game trực tiếp trên phần cứng Nintendo mà thay vào đó chạy chúng trên các trình giả lập system-on-a-chip (SoC). Với các adapter bổ sung như RetroGen, bạn thậm chí có thể chơi game Sega Genesis trên một console Nintendo.
Những adapter này không chỉ mở khóa các game mới – chúng còn bắc cầu nối các thế hệ console lại với nhau.
1. Thiết bị lưu game (Game Saver Devices) – Người chơi tự tạo checkpoint
Những save state đầu tiên trên phần cứng thật
Trước khi save states trở thành tiêu chuẩn trong các trình giả lập, các thiết bị lưu game cho phép người chơi tạm dừng và tiếp tục quá trình chơi bằng cách ghi lại trạng thái hiện tại của console – chụp và khôi phục bộ nhớ của console, giúp người chơi tạo ra các checkpoint giữa game trong các tựa game không hỗ trợ tính năng này.
Nakitek Game Saver Plus cho SNES, thiết bị lưu trạng thái game cổ điển
Nakitek Game Saver và Game Saver+ là một trong những ví dụ sớm nhất, được thiết kế đặc biệt cho SNES. Chúng kết nối giữa cartridge và console, chặn dữ liệu RAM và lưu trữ trong bộ nhớ dễ bay hơi. Chỉ với một nút nhấn, người chơi có thể đóng băng tiến trình của mình và tải lại sau. Tuy nhiên, những thiết bị này có những hạn chế, như rủi ro hỏng save, thời lượng giữ pin ngắn và các vấn đề tương thích với một số game nhất định.
Mặc dù có những điểm yếu, các thiết bị lưu game là một số thiết bị tiêu dùng đầu tiên giới thiệu tính năng save states trên console và đã mở đường cho các save states hiện đại trong các trình giả lập và flash cart. Sự tồn tại của chúng đã chứng minh rằng ngay cả trong kỷ nguyên cartridge, người chơi vẫn muốn kiểm soát nhiều hơn tiến trình game của mình, một tính năng mà sau này trở nên thiết yếu để bảo tồn và chơi lại các game cổ điển.
Di sản của các phụ kiện game retro
Sự khéo léo của những phụ kiện game retro này đã định hình lại cách người chơi tương tác với các game yêu thích của họ. Các thiết bị sao chép đĩa đã mở đường cho việc bảo tồn game, các thiết bị gian lận đã mang đến cho người chơi những cách thử nghiệm mới, và các adapter đã giúp phá bỏ các rào cản khu vực. Nhiều thiết bị trong số này hoạt động trong các khu vực pháp lý xám, nhưng tác động của chúng đến lịch sử chơi game là không thể phủ nhận.
Ngày nay, các phiên bản hiện đại tồn tại dưới dạng flash cart như SummerCart64 mã nguồn mở cho game N64, giả lập dựa trên phần mềm như Ryujinx cho Switch, và thậm chí cả các console chạy bằng FPGA như ModRetro Chromatic cho Game Boy. Tuy nhiên, đối với những người đam mê game retro, những bản hack phần cứng gốc này vẫn là minh chứng cho sự sáng tạo và khéo léo của cộng đồng game thủ. Dù là để bảo tồn, nâng cao trải nghiệm hay đơn thuần chỉ để giải trí, những thiết bị này đã để lại dấu ấn lâu dài trong lịch sử game. Hãy chia sẻ kỷ niệm của bạn về những thiết bị này và cách chúng đã thay đổi trải nghiệm chơi game của bạn trong phần bình luận bên dưới!