Mặc dù Windows 11 của Microsoft đôi khi nhận phải không ít lời phàn nàn từ cộng đồng người dùng về những quyết định gây khó hiểu hay các cập nhật không mang lại nhiều giá trị, thực tế không thể phủ nhận là đại đa số người dùng máy tính vẫn tiếp tục lựa chọn Windows. Ngay cả những chuyên gia công nghệ cũng thường xuyên chỉ trích, nhưng vẫn gắn bó với hệ điều hành này. Vậy điều gì đã giữ chân hàng tỷ người dùng trên toàn cầu, biến Windows trở thành nền tảng máy tính phổ biến nhất và khó có thể bị đánh đổ?
Việc chuyển đổi hệ điều hành không hề đơn giản như nhiều người vẫn tưởng, và Windows dường như đã trở thành “người chiến thắng mặc định” nhờ vào vị thế thống trị sẵn có. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng phân tích sâu những lý do cốt lõi giúp Windows duy trì sự phổ biến vượt trội, đồng thời lý giải tại sao việc thay thế nó bằng một hệ điều hành khác lại là một thách thức lớn đối với hầu hết người dùng Việt Nam và trên thế giới.
1. Hệ Sinh Thái Ứng Dụng Đa Dạng và Độc Quyền
Khó có đối thủ cạnh tranh về kho ứng dụng
Khi nói về các ứng dụng hay chương trình máy tính, 95% thời gian chúng ta thường đề cập đến các ứng dụng dành cho Windows. Đúng là nhiều ứng dụng cũng có mặt trên macOS, và một số ít trên Linux. Thậm chí, với những ứng dụng không có, người dùng vẫn có thể tìm thấy các lựa chọn thay thế. Tuy nhiên, các lựa chọn thay thế chỉ đơn thuần là giải pháp tạm thời cho những công cụ bạn đã quen thuộc và thành thạo.
Việc học cách sử dụng một ứng dụng thay thế đồng nghĩa với một đường cong học hỏi mới, mà không phải ai cũng sẵn lòng đối mặt. Một số tính năng mà bạn đã quen thuộc có thể không hoạt động hoặc không vận hành theo cách tương tự. Hơn nữa, nếu bạn đang làm việc trong một lĩnh vực chuyên biệt, khả năng cao bạn đã đầu tư tiền vào các công cụ phần mềm chỉ chạy trên Windows. Khi chuyển đổi nền tảng, số tiền đó có thể “mất trắng” và bạn phải đầu tư lại vào các công cụ mới. Ví dụ điển hình là bộ Microsoft 365, một giải pháp văn phòng toàn diện, sẽ không chạy được trên Linux.
Ngay cả đối với các ứng dụng đa nền tảng, sự hỗ trợ cho mỗi hệ điều hành cũng không phải lúc nào cũng mạnh mẽ như nhau. Windows là hệ điều hành phổ biến nhất, do đó nó thường nhận được sự quan tâm và ưu tiên lớn nhất từ các nhà phát triển. Điều này khiến việc “thoát ly” khỏi Windows trở nên không hề dễ dàng.
Logos cho các ứng dụng BentoBox, Diffraction và Pasty trên nền màu sắc
2. Vị Thế Độc Tôn Trong Làng Game PC
Nền tảng mặc định cho game thủ
Hiện tại, Windows vẫn là nền tảng thống trị rõ ràng cho game thủ PC. Các nhà phát triển game đảm bảo điều này bằng cách ưu tiên phát hành game trên Windows trước tiên, và nhiều tựa game thậm chí còn độc quyền trên Windows (ít nhất là về mặt chính thức). Mặc dù các máy Mac ngày nay có khả năng kỹ thuật để chạy nhiều tựa game nặng, nhưng gaming trên macOS vẫn thường bị coi là một trò đùa trong cộng đồng game thủ.
Một chiếc Mac Mini với màn hình hiển thị No Man's Sky
Tuy nhiên, cần phải kể đến sự trỗi dậy mạnh mẽ của Linux gaming trong vài năm gần đây, đặc biệt là với sự ra mắt của Steam Deck, thiết bị chạy SteamOS – một nền tảng dựa trên Linux. Ngày càng có nhiều máy chơi game dựa trên Linux xuất hiện, và với việc Lenovo cũng tham gia cuộc chơi với Legion Go S, con số này dự kiến sẽ tiếp tục tăng.
Dẫu vậy, việc đánh bại vị thế của Windows trong việc hỗ trợ game chính thức sẽ rất khó khăn. Các trò chơi là những phần mềm cực kỳ phức tạp, khó có thể thích nghi với các nền tảng khác nhau. Một số nhà phát triển thậm chí còn chặn người dùng Steam Deck chơi game của họ trực tuyến. Đây vẫn là một cuộc chiến đầy cam go.
3. Hỗ Trợ Phần Cứng Rộng Rãi và Tối Ưu
Rủi ro tương thích khi đổi HĐH
Khi bàn về khả năng hỗ trợ các hệ điều hành khác, cần lưu ý rằng nhiều thiết bị ngoại vi của bạn có thể chỉ được thiết kế để hoạt động với Windows. Các công cụ cơ bản như chuột, bàn phím và thậm chí webcam thường hoạt động tốt trên mọi hệ điều hành. Tuy nhiên, nhiều lĩnh vực chuyên biệt lại yêu cầu phần cứng rất cụ thể, và chúng có thể không tương thích với một hệ điều hành khác ngoài Windows.
Ví dụ, chiếc máy đo màu SpyderX Pro mà tôi sử dụng để đánh giá màn hình chỉ có phần mềm hỗ trợ trên Windows và macOS. Tai nghe Razer BlackShark V2 của tôi, dùng để stream, chỉ có thể cấu hình thông qua ứng dụng Razer Synapse, vốn độc quyền cho Windows. Mặc dù tai nghe vẫn hoạt động trên Mac Mini của tôi, nhưng nếu tôi muốn thay đổi các thuộc tính của micro, tôi cần một máy tính Windows để làm điều đó.
Có rất nhiều vấn đề tương tự có thể gây rắc rối cho người dùng, khiến việc chuyển đổi nền tảng trở nên không khả thi.
4. Rào Cản Khi Cài Đặt Hệ Điều Hành Khác
Quá trình phức tạp đối với người dùng phổ thông
Có thể bạn là một người dùng thường xuyên của XDA (trang web công nghệ gốc của bài viết), điều đó có nghĩa là bạn khá thoải mái với việc cài đặt hệ điều hành và thực hiện các tùy chỉnh sâu. Tôi hiểu điều đó. Nhưng đối với đại đa số người dùng phổ thông, việc cài đặt một hệ điều hành khác đòi hỏi nhiều công sức hơn họ mong muốn. Tạo phương tiện cài đặt, sao lưu tệp, chia phân vùng (nếu muốn dual-boot Windows 11 và Linux)… đó là một quá trình khá phức tạp đối với những người chỉ muốn máy tính của họ hoạt động để hoàn thành công việc.
macOS thì hoàn toàn không thể cài đặt trên bất kỳ thiết bị nào không đi kèm sẵn nó. Còn Linux, ngoài tất cả các công đoạn thực sự cài đặt hệ điều hành, còn có nhiều yếu tố khác cần xem xét, như driver – vốn được quản lý theo những cách rất khác so với Windows. Hầu hết các nhà sản xuất cũng không cung cấp hỗ trợ chính thức cho Linux, vì vậy nếu có sự cố xảy ra, bạn có thể sẽ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm trợ giúp.
Mỗi khi có một bài viết về những điều Microsoft làm sai (và ngay cả khi không), luôn có người trong phần bình luận khuyên bạn nên chuyển sang Linux và cho rằng việc đó rất dễ dàng. Nhưng thực tế không phải vậy.
Menu trợ giúp của Ventoy khi khởi động từ USB
5. Chi Phí Đầu Tư Cho Máy Mac Không Hề Nhỏ
Rào cản tài chính đáng kể
Giả sử bạn muốn tránh rắc rối khi cài đặt một hệ điều hành khác và chỉ muốn mua một chiếc máy Mac đã cài sẵn macOS. Đó là một lựa chọn hợp lý, nhưng vấn đề là máy Mac không phải là những chiếc máy tính giá rẻ. Máy tính xách tay chạy Windows cũng có thể rất đắt, nhưng có vô số lựa chọn thân thiện với ngân sách hơn so với thế giới Mac. Hơn nữa, nhiều máy tính xách tay Windows thường xuyên được giảm giá lớn. Hiếm khi bạn đi mua sắm ở một cửa hàng điện tử mà không thấy ít nhất một chiếc laptop được giảm giá vài triệu đồng.
Với máy Mac, điều đó hiếm khi xảy ra. Mac Mini chắc chắn là một chiếc PC tương đối rẻ, nhưng bất kỳ sản phẩm nào khác của Apple đều là sản phẩm cao cấp. Và tệ hơn nữa, các mẫu cơ bản của hầu hết máy tính Apple được thiết kế để bạn muốn nâng cấp. 16GB RAM và 256GB dung lượng lưu trữ không phải là nhiều cho một chiếc laptop có giá hơn 25 triệu đồng. Và Apple tính thêm hàng triệu đồng cho mỗi lần nâng cấp dung lượng lưu trữ hoặc RAM, khiến chiếc laptop đó trở nên cực kỳ đắt đỏ so với những gì bạn nhận được.
Nếu bạn đang nghĩ đến việc mua một máy tính Linux… thì chúc may mắn. Các lựa chọn của bạn ở đó cực kỳ hạn chế.
6. Tâm Lý Ngại Học Hỏi và Thay Đổi Thói Quen
Tại sao phải sửa một thứ chỉ “hơi hỏng”?
Ngay cả khi bỏ qua tất cả các rào cản trong quá trình chuyển đổi sang một hệ điều hành mới, vẫn còn khá nhiều điều khác cần xem xét. Windows đã là nền tảng chính trong một thời gian rất dài, đến mức bạn đã biết điều gì sẽ xảy ra. Một số thứ có thể thay đổi, nhưng các mô hình cơ bản về cơ bản vẫn giữ nguyên. Bạn mở menu Start từ thanh tác vụ ở cuối màn hình, nó có thanh tìm kiếm, tùy chọn đóng và thu nhỏ cửa sổ là các nút lớn ở góc trên bên phải của ứng dụng, một số ứng dụng có menu tích hợp hiển thị dọc theo phía trên, v.v.
Đây đều là những điều chúng ta đã quen thuộc qua nhiều năm, nhưng chúng không được thiết lập đồng nhất trên tất cả các nền tảng. Khi tôi đánh giá Mac Mini M4 vào tháng 11 năm ngoái, tôi đã gặp rất nhiều khó khăn để làm quen với macOS trong vài tuần đầu tiên. Cuộn chuột bị đảo ngược, tất cả các menu ứng dụng đều bị buộc vào thanh menu ở đầu màn hình, Launchpad chiếm toàn bộ màn hình, và việc cài đặt hoặc gỡ cài đặt ứng dụng cũng rất khác biệt. Còn đối với Linux, mỗi bản phân phối (distro) lại có một “hương vị” khác nhau, vì vậy trải nghiệm của bạn có thể rất đa dạng. Một số trải nghiệm có thể gần giống với Windows, nhưng những trải nghiệm khác sẽ có những khác biệt lớn, và phần lớn Linux đều mong đợi bạn làm quen với Terminal, điều không phải ai cũng thích.
Ảnh chụp màn hình macOS hiển thị cửa sổ Finder và các tùy chọn tương ứng trong thanh menu
Dù thế nào đi nữa, bạn sẽ phải thích nghi khá nhiều, và hầu hết mọi người chỉ muốn máy tính của họ làm những gì chúng đã luôn làm. Cuối cùng, Windows có thể gây ra một số phiền toái nhỏ ở đây đó, nhưng nếu bạn chỉ cần một công cụ làm việc, việc phải bỏ công sức thiết lập và học một hệ điều hành hoàn toàn mới là một sự lãng phí thời gian rất lớn.
Kết Luận: Than Phiền Là Tốt, Nhưng Chúng Ta Cần Thực Tế
Tất cả những phân tích trên không có nghĩa là chúng ta nên bỏ qua những điểm yếu của Windows hay phủ nhận những lý do chính đáng để muốn sử dụng các nền tảng khác. Cá nhân tôi cũng đang sử dụng Mac Mini làm máy tính chính hàng ngày và rất hài lòng với nó. Nhưng sự thật là Windows hiện tại và có thể sẽ tiếp tục là lựa chọn phổ biến nhất, và có những lý do chính đáng cho điều đó. Microsoft có lẽ sẽ tiếp tục thay đổi giữa việc khắc phục lỗi và tạo ra những vấn đề mới, chỉ đủ để giữ chân người dùng Windows thêm một thời gian nữa.
Chúng tôi hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn cái nhìn sâu sắc về các yếu tố giúp Windows duy trì vị thế thống trị. Bạn nghĩ sao về tương lai của Windows và các hệ điều hành khác? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn ở phần bình luận bên dưới!